پرورش بهینه و سودآور زنبور عسل با هر هدفی، از پرورش ملکه و تولید ژل رویال گرفته تا تولید عمده ی عسل، بیش از هر چیز به حفظ سلامت زنبورستان وابسته است. بنابراین آشنایی با انواع بیماری های رایج، وضعیت سلامتِ منطقه، روش های صحیح بررسی و پیشگیری از حمله ی بیماری ها و درمانِ به موقع و صحیح در زنبورستان، بسیار ضروری است.
متاسفانه یا خوشبختانه امروز تقریبا اغلب زنبورداران کنه ی واروآ و میزان خسارت سنگین و سریع آن را می شناسند؛ اما همچنان جای خالیِ وجود آموزش کافی برای مقابله ی درست با این مهاجم، خسارات فراوان به بار می آورد.
انواع درمان موثر
بیولوژیکی:
انتخاب زنبوران مقاوم، تله گذاری برای کنه ها و زدون لاروهای آلوده
فیزیکی:
در این روش جمع اوری زنبوران آلوده داخل توری بصورت متراکم و بالا بردن دما تا 46 درجه که باعث ریختن کنه ها از بدنشان میشود. کنه ها را اتش زده سپس زنبوران را پس از خنک شدن به کندو برمیگردانیم.
شیمیایی:
مهمترین مساله در استفاده از داروها، مراقبت از زنبوران مقابل دارو با تنظیم دقیق دوز و روش مصرف است. حتما می بایست به نحوه ی صحیح مصرف دارو توجه کرد. اکیدا از نادیده گرفتن نکات ایمنی ذکر شده روی بسته ی دارو بپرهیزید.
در مورد درمان شیمیایی، دو نوع سنتتیک و ارگانیک دارو ها موجود است اما زنبورداران گرامی! توجه کنید هر داروی سنتتیکی خطرناک نیست و هر داروی ارگانیکی هم کاملا بی خطر نیست. بلکه برعکس؛ گاهی استفاده ی نابه جا از درمان ارگانیک خسارت زاست.
به علاوه، تمام داروهای شیمیایی چه سنتتیک چه ارگانیک، اگر به طبیعت ریخته شوند می توانند خاک، آب، موم یا حتی عسل را آلوده کنند.
سنتتیک های پرکاربرد شامل فلووالینات، فلومترین و کومافوس هستند. آمیتراز هم اکنون به جمع داروهای پرکاربرد در کشور پیوسته است.
داروهای ارگانیک شامل تیمول، آپی گارد (فرم ژل تیمول)، آپی لایف (ترکیبی حاوی تیمول) و اسید های الی مثل فرمیک اسید، اگزالیک اسید و لاکتیک اسید که همگی به میزان اندکی در عسل هم باقی میمانند.
برای خرید داروهای مورد نظر به صفحه سایت زنبورافزار مراجعه کنید و به یاد داشته باشید همیشه پیشگیری بسیار بهتر از درمان است و به روز رسانی آموزش های مدیریت زنبورداری موفقترین سیاست برای داشتن زنبورستانی نمونه است.
داروی کنه و سلامت زنبور
سلامت زنبورها با داروی کنه
کنههای واروا ، موجودات کوچک و آزاردهندهای هستند که هر زنبورداری آرزو دارد آنها را از بین ببرد. این کنهها، اگر بهطور مؤثر درمان نشوند، میتوانند بهسرعت کل کلنی زنبور عسل را تخریب کنند. ازاینرو، مجموعهای از روشهای متنوع مانند انواع داروی کنه برای کنترل و حتی از بین بردن کامل این اعضای ناخواسته وجود دارد.
کنترل جمعیت کنههای واروا از طریق روشهای فیزیکی، رفتاری و مکانیکی امکانپذیر است؛ اما باید در نظر داشت که اقدامات شیمیایی میتواند بهطور کامل این موجودات را ریشهکن کنند. درواقع، مجموعهای از روشهای شیمیایی برای حذف کنههای واروا وجود دارد؛ اما مسئله اینجاست که کدامیک از این مواد شیمیایی بهترین انتخاب هستند؟
اقدامات شیمیایی به دو دسته تقسیم میشوند: مواد شیمیایی مصنوعی و طبیعی. مواد شیمیایی مصنوعی شامل حشرهکش پیرتروئید بهعنوان نوار، حشرهکش ارگانوفسفره نیز بهعنوان نوار و کریستال تیمول مانلی بهعنوان غذا است.
از سوی دیگر، مواد شیمیایی طبیعی شامل اسید فرمیک بهعنوان پد یا بخار، پودر قند برای پاشیدن روی زنبور عسل، روغنهای ضروری مانند نعناع، لیمو و آویشن، استرهای قند، اسید اگزالیک بهعنوان بخار، روغن معدنی نیز بهعنوان بخار یا استفاده مستقیم و رازک طبیعی در کاربردهای نواری میباشند. این مواد شیمیایی بهعنوان داروی کنه واروا ثابت شدهاند، بااینحال، برای جلوگیری از ایجاد مقاومت در کنهها، نیاز به استفاده مناسب و تنوع در روشهای درمانی است.
کنه واروا چیست؟
در سال 1987، کنههای انگل نابجا وارد ایالاتمتحده شدند و پس از انتقال از زنبور عسل آسیایی، Apis cerana، به زنبور عسل اروپایی، Apis mellifera، در سراسر جهان گسترش یافتند. کنههای واروا علاوه بر تضعیف متابولیسم زنبورها، برخی ویروسهای کشنده را نیز منتقل میکنند.
درواقع این انگل، یکی از آفات حیاتی در زنبورداری بوده که شناسایی و کنترل آن امری بسیار حیاتی است.
واروا از طریق دیواره بدن زنبور عسل، از همولنف یا خون تغذیه میکند. در صورت آلودگی شدید زنبور، نسل آن بهدرستی تکامل پیدا نکرده و زنبورهای متولد شده دارای نقص عضو و عمر کوتاه میشوند. وجود زنبورهای بدون بال و پر، خصوصاً در پاییز، از علائم حضور کنه واروا در کندو هستند.
کنه واروا چیست
جنس ماده این کنه روی زنبورهای بالغ و جنس نر روی شفیرهها دیده میشود. تخمهای سفید بهاندازه ۰.۵ میلیمتر از شفیرهها خارج شده و پس از سه روز به شفیره سفید رنگ بیضوی تبدیل میشود. شفیرههای نر و ماده داخل یک حجره جفتگیری کرده و پسازآن نرها تلف شده و مادهها از حجره خارج میشوند.
دوران رشد و تکامل کنه واروا در داخل سلولهای نوزادان زنبور عسل انجام میپذیرد. این کنهها سلولهای زنبور نر را برای این کار ترجیح میدهند، زیرا دوره رشد آنها بیشتر از سایر زنبورهاست.
بنابراین، کنترل جمعیت این انگل، از طریق داروی کنه و یا سایر روش‌ها، میتواند راهی برای حذف ویروسها باشد.
در فعالیتهای زنبورداری، زمانبندی کنترل کنه امری حیاتی است. این فرایند در فصل پاییز، بهعنوان یک فاکتور اساسی مرتبط با بقای زنبورهای عسل در فصل زمستان، انجام میشود. برخی از زنبورداران یک بار در سال، در پایان تابستان یا اوایل پاییز، کندو را از کنههای واروا درمان میکنند. برای توضیح بیشتر باید گفت که کنه واروا به دو صورت در کلنیها وجود دارد:
مرحله تولیدمثل
تولیدمثل کنه واروا در سلول نوزادان زنبور عسل رخ میدهد، جایی که این انگل از زنبور عسل تغذیه میکند و در طول دوره رشد خود به طول کامل به زنبور متصل است. نحوه مبارزه با کنه در این مرحله اهمیت زیادی دارد؛ زیرا اگر نتوانید در این زمان با داروی کنه زنبور عسل، آن را از بین ببرید، بهسرعت تکثیر یافته و بر کندو مسلط میشود. با تسلط کنه بر کندو، زنبورها بهشدت آلوده شده و آسیب میبینند.
مرحله پراکندگی
این انگل برای تولیدمثل، نیاز به رشد و تکامل داشته تا با بالغ شدن به مرحله تخمگذاری برسد. در این زمان، تخمدانهای کنه فعال شده تا بتواند فرزندان خود را تولید کند. قبل از رسیدن به مرحله بلوغ، کنه نیاز به تغذیه کافی از بدن زنبورها دارد، بنابراین به دنبال میزبان مناسب میرود. این زمان از زندگی کنه واروا ، به نام فاز پراکندگی یا فاز فورتیک (phoretic) نیز معروف است. در این فاز، کنه از زنبورهای عسل تغذیه کرده و بر روی آنها حرکت میکند.
کنه چگونه در کندو گسترش پیدا میکند؟
نحوه گسترش کنه در کندو
کنه واروا ماده، از 15 تا 20 ساعت قبل از بسته شدن سر سلول به نوزاد کارگر حمله میکند و در طی چند ساعت آغاز به تکثیر مینماید (40 تا 60 ساعت). نوزادان تازه متولد شده از یک سوراخ کوچک با اندازه 100 میکرومتر تغذیه میکنند که توسط کنه مادر در بدن شفیره زنبور عسل ایجاد شده است. این سوراخ تغذیه به دلیل مواد ضد انعقادی بزاق کنه همیشه باز است.
نوزاد اولیه که توسط کنه متولد میشود همواره نر و هاپلوئید است، درحالیکه تخمگذاریهای بعدی ماده و دیپلوئید هستند. نوزادان جدید کنه چند مرحله رشد را سپری میکنند.
نوزاد ماده کنه واروا در حدود 9 تا 10 روز پس از بسته شدن سر سلول لارو زنبور رشد میکند و به مرحله بزرگسالی میرسد. دو یا چند کنه جهت جفتگیری به یک سلول حمله میکند.
زمانی که زنبور به مراحل پایانی شفیرگی خود برسد و متولد شود، نر میمیرد و مادههای تازه بارور شده به همراه مادر خود بر روی زنبور عسل تازه متولد شده سوار میشوند تا سلول را ترک کنند. این فرآیند باعث ادامه چرخه زندگی کنه واروا ، با مرحله پراکندگی فورتیک، میشود.
شیوه تولیدمثل کنه
در محیط تاریک سلول و در شرایط دربسته، کنه واروا با مادههای بالغ و باکره جفتگیری میکند. ماده درواقع یک فرمون جنسی است که شامل اسید اولئیک، اسید پالمیتیک، اسید استئاریک و استرهای اتیل است که نر را بهسوی خود جذب میکند. بر اساس آزمایشها و مشاهدات، یک کنه ماده میتواند هفت مرحله تولیدمثل را قبل از مرگ انجام دهد.
در طول تابستان و پاییز، تعداد سلولهای نوزاد کاهش یافته درحالیکه جمعیت کنه واروا افزایش مییابد، بنابراین آلودگی به کنه به بالاترین حد خود در کلنی میرسد.
نوزاد زنبورهای نر به دلایلی مانند جثه بزرگتر و طولانیتر بودن دوره لاروی و شفیرگی، بیشتر از سایر زنبورها برای کنهها جذاب هستند. این ویژگیها ممکن است عامل اصلی جلبتوجه کنهها به نوزادهای زنبورهای نر باشند.
زنبوردار میتواند از این فرصت به نفع خود استفاده کرده و با برنامهریزی قبلی، تخمهای زنبورهای نر را به تلههایی برای جلب کنهها تبدیل کند. اگر بتوانید با این روش تعداد کنهها را کاهش دهید، میتوانید به بهبود وضعیت جمعیت زنبورها و کاهش آلودگی کندو بدون استفاده از داروی کنه، کمک نمایید.
تأثیر فرمون بر افزایش و کاهش کنه
فرمونها بهعنوان یک عامل کلیدی در ارتباط میان اعضای کلن زنبور عسل شناخته میشوند. این ترکیبات شیمیایی با ارسال سیگنالهای خاص، تعاملات و ارتباطات بین اعضای کلن زنبورها را تنظیم میکنند. علاوه بر این، فرمونها در تعاملات بین زنبور و کنه نقش دارند. برخی از لاروهای مسنتر زنبورها، فرمونهایی ترشح میکنند که باعث توقف یا حتی جذب کنههای ماده میشود.
علاوه بر این، غذای لاروها حاوی هیدروکسی هگزانوئیک اسید، یک ترکیب فرار، است که کنههای پراکنده را جذب میکند. این اطلاعات نشان میدهد که فرمونها نقش مهمی در رفتارها و تعاملات داخل کلن زنبور عسل ایفا کرده و موجبات تنظیم و تعادل در این جمعیت را فراهم میسازند.
کنهها به دلیل اسیدهای چربی که از ژل رویال و متیل اولئات در سلولهای ملکه ترشح میشود، به شاخون ملکه نزدیک نمیشوند. این اسیدها برای کنهها جذاب نیست و آنها را فراری میدهد، بنابراین لارو ملکه به کنه آلوده نمیشود.
همچنین، زنبورهای کارگر بیشتر از زنبورهای جوان و پرستار این نوع فرومون سمی شیمیایی را انتشار میدهند. این موضوع باعث میشود که کنه واروا زنبورهای جوان را بر زنبورهای کارگر ترجیح دهد. بااینحال، در سطوح بالای آلودگی، هر دو گروه پرستاران و کارگران تحت تأثیر کنه واروا قرار میگیرند و نیاز به داروی کنه دارند.
حرکات کنه واروا در کلنی عمدتاً از طریق فرمونها است که توسط اندامهای حسی شیمیایی در پاهای جلویی آنها منتشر میشوند. یک آزمایش نشان داده است که با پوشاندن این اندامها با لاک ناخن، کنه واروا توانایی کمتری در انتخاب و شناسایی میزبان مناسب برای تولیدمثل دارد.
استتار واروا
برخی زنبورها رفتار بهداشتی بالایی از خود نشان داده و توانایی تمیزکاری سلولهای آلوده را دارند. این حشرات حتی در صورت مشاهده کنه روی بدن زنبورها، تلاش میکنند تا بدن خود را تمیز کنند. ازآنجاکه این گونه زنبورها، بهعنوان هدف اصلی کنههای واروا در تشخیص و حمله به آنها محسوب میشوند، این کنهها در برابر آنها مقاومت کمتری ایجاد میکنند.
درواقع کنههای واروا در تشخیص زنبورهایی که رفتار بهداشتی بالایی دارند، توانا هستند و از آنها دوری میکنند و برای اینکه از چشم زنبورها پنهان شوند، استراتژی شگفتانگیزی به کار میبرند. این کنهها وارد سلول لارو زنبور شده و تا زمان بسته شدن حجره لارو در ته سلول به طرز عجیبی مخفی میشوند.
حرکت طبیعی کنههای واروا در بین کلنیها یکی از عواملی است که باعث افزایش اثر مضر این انگل بر روی جمعیت زنبور عسل بهخصوص از طریق انتقال ویروسها میشود.
نقش کنه واروا در منتقل کردن ویروس به زنبور
نقش این پارازیت (انگل) در نابودی یک کلنی به کارکردهای مختلف آن برمیگردد. در افزایش خطرات مرتبط با واروا ، نقش آن در انتقال ویروسها نیز بسیار حائز اهمیت است. این انگل نهتنها بهعنوان یک آفت مکانیکی عمل میکند بلکه با انتقال ویروسها، زنبور عسل را در معرض خطرات بیشتری نیز قرار میدهد.
بهعنوان مثال این ویروسها بهطور مداوم در تلاقی با بدن زنبور عسل یا لارو به آنها آسیب میزنند و زمانی که کنه واروا بدن زنبور یا لارو را سوراخ میکند، ویروسها را به آن منتقل میکند. این انتقال ویروسها به همراه آسیبهای وارده، باعث ضعیف شدن بدن زنبور شده و آن را در مقابل سایر بیماریها آسیبپذیر میسازد.
کنه واروا عمدتاً لاروهای زنبور عسل را بیشتر میپسندد و این مسئله سبب میشود که بنیان زنبورهای آلوده به واروا ویران شود و کلنی در زمانی کم از بین برود.
بین میزان شیوع اولیه بیماریهای ویروسی و مقاومت کلنی به واروا در جمعیتهای مختلف زنبور، ارتباط منحصربهفردی وجود دارد. بهعبارتدیگر، ظهور بیشتر علائم ویروسی به معنی مقاومت پایین کلنی است.
یکی از این ویروسها که معمولاً علائم آن بهصورت گسترده نیز نمایان میشود، ویروس تغییر شکل بال حشره است. اگر از داروی کنه برای کنترل این آفتها استفاده نشود، کنه واروا ویروسهایی مانند ویروس بال تغییر شکل یافته را به کلونی منتقل کرده که میتواند منجر به مرگ کلنی شود. این بیماری که در بین زنبورداران به معنی بال خوردهها مشهور است، در حقیقت از علائم ثانویه آلودگی کلنی به کنه واروا محسوب میشود.
حقیقت این است که کنه بالهای زنبور را نخورده است، بلکه ویروسهایی را با خود حمل کرده و در کلنی منتشر میکند که باعث آلودگی و بروز ناهنجاریها در زنبور میشود. باید در نظر داشت که حتی با استفاده از بهترین داروی کنه زنبور عسل و پس از بین بردن کامل کنه، این ویروس به مدت طولانی در کندو باقی میماند.
کنه چگونه بر کندو تاثیر میگذارد
اثرات کنه بر کندو
اثرات این انگل باعث ناتوانی در پرواز و جمعآوری غذا برای کلنی زنبورها میشود. انتقال ویروس عمدتاً در مرحله بزرگسالی اتفاق میافتد و طول عمر زنبور کاهش مییابد.
درواقع ارتباط میان میزبانها، یعنی زنبورهای عسل و کنهها یک رابطه پیچیده و چندجانبه است که یکی از ابعاد این پیچیدگی مرتبط با ویروسها است. کنه واروا نقش اصلی را در گسترش این ویروسها ایفا میکند. این بیماری در ابتدا بی علامت و خوشخیم هستند، اما با تأثیر کنه واروا، تبدیل به ویروسهای بسیار بدخیم شده و منجر به از دست دادن کلنی میشوند. در واقع گسترش کنه واروا نیز تأثیراتی بر ژنتیک ویروسها دارد و با گذر زمان، آنها را بدخیمتر و درنتیجه خطرناکتر میکند.
کنه واروا یک نوع بزاق پروتئینی دارد که هنگام سوراخ کردن بدن زنبور عسل ترشح میشود. این بزاق جلوی ترمیم سوراخها را میگیرد و بهاینترتیب، سیستم ایمنی زنبورها ضعیف شده و این امر باعث نفوذ ویروسها به بدن زنبورها میشود. بهعبارتدیگر کنه بهعنوان یک عامل اصلی در ایجاد عفونتهای متعدد در بدن زنبورها موثر است.
عفونت در مرحله لاروی از طریق کنه واروا آسیبهایی مانند کوتاه شدن شکم و کاهش تغذیه نوزادان را ایجاد میکند. همانطور که اشاره شد، زنبورهایی که رفتار بهداشتی بالایی دارند، کمتر از سایرین بهوسیله کنهها آسیب میبینند؛ زیرا با حذف نوزادهای آلوده، دفن کردن یا نظافت کلنی، در مقابل کنه واروا مقاومت کرده و تا حدی تعادل را برقرار میکنند. این رفتار بهداشتی حساس با جلوگیری از تولیدمثل کنه واروا بهعنوان یک راه مناسب برای کنترل کردن بدون داروی کنه خواهد بود.
داروی کنه و سایر روش‌ها برای مبارزه
همانطور که از توضیحات بالا مشخص شد، کنه واروا بهعنوان یک دشمن سرسخت و مضر شناخته شده و از قدرت تکثیر بالایی برخوردار است؛ بنابراین، برای موفقیت در مبارزه با این انگلها، زنبورداران نهتنها باید دانش کافی در مورد کنه واروا داشته باشند بلکه باید با روشهای کنترل و درمان آن نیز آشنا باشند.
استراتژیهای مبارزه با کنه واروا به دو دسته تقسیم میشوند: کنههای فورتیک یا سرگردان و کنههای داخل سلول. برای تحقیقات بیشتر، بر روی کنههای داخل سلول تمرکز شده است زیرا این آفتها مستقیماً درون سلولهای زنبور عسل فعالیت میکنند و تأثیر زیادی بر روی کلنی دارند.
برای اطلاع از آخرین اخبار و جشنواره های ما، در خبرنامه ما عضو شوید
