بیماری نزوما یا بیماری نوزموزیس! + راهکار درمان

بیماری نوزومیس نوعی بیماری مرتبط با دستگاه گوارش زنبور است که توسط یک عامل انگلی به نام نوزما آپیس  ایجاد می شود. میکروسپوریدیوم نوزما آپیس انگل زنبورهای عسل بالغ بوده که به سلول های اپیتلیال روده میانی حمله می کند.

این عارضه گسترش جهانی داشته، لیکن با تشخیص کلنی های آلوده از طریق آزمایش زنبورها میتوان از انتشار عفونت به کلنی‌های غیر آلوده پیشگیری کرد. این انگل به بخش قدامی روده میانی حمله کرده و در عرض مدت کوتاهی تعداد زیادی اسپور تولید میکند. عامل بیماری در همه جا گسترده است و در بهار که تولیدمثل افزایش می یابد به بالاترین میزان خود می‌رسد. استفاده از لوازم زنبورداری می‌تواند در از بین بردن یا جلوگیری از این بیماری کمک کند.

نحوه انتقال بیماری نوزومیس

ذخایر عسل و زنبوران آلوده‌ای که له شده‌اند ممکن است در انتقال آلودگی نقش داشته باشند. اسپورها از طریق مدفوع دفع و در آن تا یک سال فعال باقی میماند. این اسپورها درون عسل و بدن زنبوران آلوده تلف شده عفونت زا باقی  می‌ماند. با این وجود ممکن است بعد از 3روز در عسل در درجه حرارت کندو از بین بروند.

اهمیت نسبی مدفوع، عسل و بدن زنبور های مرده به‌عنوان ذخایر اسپور کاملاً شناخته نشده است. با این وجود به نظر می رسد آلوده شدن موم ها به مدفوع به ویژه در قاب های مورد استفاده در پرورش نوزاد یا سطوح داخلی کندو، شرایط مناسبی را برای انتقال عامل بیماری به نسل های بعدی فراهم می سازد.

علایم بیماری انگلی نوزومیس

اسپورها با اسید لاکتیک یا حرارت ۶۰ درجه به مدت ۱۵ دقیقه، غیر فعال می شوند. لازم است برای اینکه نتیجه بهتری حاصل شود به همراه عملیات ضد عفونی کلنی با آنتی‌بیوتیک فوماژیلین هم تغذیه شود تا عفونت در زنبور های زنده نیز کنترل گردد.

در برخی از شرایط وخیم بیماری علامت مدفوع قهوه‌ای روی شانه‌ها به همراه زنبورهای مریض یا تلف شده در نزدیکی کندو حاکی از وجود بیماری است.

زنبوران مبتلا دچار اسهال شده و چون قادر به پرواز و دفع مدفوع در خارج از کندو نمی باشد، در روی قاب ها و اطراف دریچه پرواز اقدام به دفع مدفوع کرده که به صورت لکه هایی مشاهده می شوند. به هر حال اغلب کلنی ها علامت مشخصی از آلودگی را نشان نمی دهند.

در طول زمستان ممکن است تلفات افزایش یابد. در زنبورهای آلوده روده میانی که به طور طبیعی قهوه ای است، سفید و شکننده می شود. این بیماری سبب کاهش جمعیت کلنی در فصل زمستان، کاهش تولید عسل، کاهش زادآوری زنبورعسل می‌شود.

این بیماری در فصل تابستان چندان مشخص نیست ولی در فصل پاییز نشانه های بیشتری می یابد. در فصل بهار این بیماری به دلیل شروع تولد نوزاد ها افزایش بسیار حادتری خواهد داشت.

این انگل وارد دستگاه گوارش زنبور ها شده و در پیش معده آن‌ها لانه گزینی می کند و درنهایت سبب التهاب و صدمه به سلولهای اپیتلیال می‌شود.

زنبورهای مبتلا شده به این بیماری طول عمر کمی دارند و توسعه غدد هایپوفارنژیال آن ها با مشکل مواجه می شود. این زنبورها مقدار پروتئین کمتری در بافت های خود داشته و در همولنف آن ها مقدار پروتئین و اسیدهای چرب ضروری کمتری وجود دارد. اگر ملکه آلوده شود، تخمدان ها دژنره می شوند و ظرفیت تخم گذاری ملکه کاهش پیدا می کند.

مهمترین فاکتور گسترش بیماری نوزومیس

یکی از فاکتورهای گسترش بیماری نوزما، اسهال است. در بررسی های به عمل آمده، مشخص شد تفاوت معنی داری در سطح آلودگی زنبوران زنده و مرده وجود نداشته است و بنابراین نوزما آپیس دلیل اصلی این اسهال نیست.

پروازهای زمستان زنبور سبب دفع مواد دفعی خارج از کندو می‌شود، به همین علت گسترش بیماری داخل کندو کاهش می یابد. از طرفی اگر زنبور بیمار باشد احتمالاً در حین پرواز خواهد مرد و به این صورت از گسترش بیماری جلوگیری می شود.

یکی از گونه‌های بیماری نوزومیس، نوزما سرنا  نامیده می‌شود که به‌عنوان یک پاتوژن زنبورهای آسیایی شناخته شده است. در سال ۲۰۰۵ علت اصلی کاهش جمعیت کلنی در فصل زمستان در کشور اسپانیا به این پاتوژن نسبت داده شده است . امروزه در کشورهای اروپایی گونه‌های مختلفی از این انگل گوارشی وجود دارند و یکی از مهمترین دلایل مرگ و میرها شناخته شده‌اند.

بیماری انگلی نوزما دوره انکوباسیون طولانی دارد. این پاتوژن در فصل گرم در سلول های دارای لارو و شفیره بیشتر حضور دارد و در یک دوره یک و نیم تا دو ساله با تحت تأثیر قرار دادن زنبورهای بالغ سبب نابودی کامل کلنی می‌شود. زنبورهایی که به شدت توسط این انگل درگیر شده‌اند دیگر به کلنی باز نمی گردند و این یک راهکار برای کاهش بیماری کلنی تلقی می‌شود.

آزمایشات میکروسکوپی محتویات شکمی هموژن زنبوران آلوده ، اسپورهای بیضوی نوزما را که حدود ۵ تا ۷ میکرون می باشد را مشخص خواهد کرد.

میکروسپوریدیوم نوزما آپیس

زمانی که اسپور های تازه به وسیله میکروسکوپ معمولی یا فاز کنتراست مشاهده گردند محتوای داخل را نمی توان تشخیص داد. بعد از رنگ آمیزی اسپورهای نوزما با ظاهری مشخص و دیواره ضخیم رنگ نگرفته دیده می شوند. هسته در داخل اسپورها قابل مشاهده نیست.

این روش می تواند در تشخیص نوزما آپیس از دیگر میکروارگانیسم های موجود در بدن زنبوران کمک نماید. ظاهر اسپورهای نوزما می‌تواند با سلول های مخمر اسپورهای قارچی اشتباه شود.

شناسایی عامل بیماری تنها با مشاهده اسپورهای تیپیک در روده میانی یا مدفوع عملی خواهد بود. امکان تشخیص آلودگی های ملایم وجود ندارد. تعیین میزان آلودگی توسط شمارش اسپورها در یک شان میکروسکوپی و محاسبه معدل تعداد اسپورها در هر شان و به وسیله آن تخمین اسپورهای موجود در یک زنبور میسر خواهد بود.

در ایران تاکنون انواعی از جنس و گونه های مختلف میکروسپوریدیا از زنبور عسل گزارش شده است. در بررسی فراوانی وقوع نوزما آپیس در زنبورستان های استان گیلان میزان آلودگی 30تا70درصد اعلام شد.

به دنبال دریافت گزارش های فراوانی مبنی بر حضور اختلال ریزش زنبورهای عسل در ایران CCD بررسی های جامعی در زنبورستانهای مختلف چند استان انجام پذیرفت که در این بررسی ها با استفاده از روش های بیولوژی مولکولی حضور تک یاخته نوزما سرانه تایید شد.

نکات مهم در نمونه‌گیری جهت تشخیص بیماری

روش مناسب نمونه‌گیری برای تشخیص بیماری نوزومیس از زنبورها، به‌دقت و دانش کافی نیاز دارد. در اینجا یک شیوه مناسب با اطلاعات کامل آورده شده است:

• توجه به ویژگی‌های اسپور: اسپور نوزما دارای شکل بیضوی با تیرگی در اطراف و قسمت‌های روشن در وسط است. این ویژگی‌ها می‌توانند در تشخیص صحیح کمک کنند.
• اهمیت تجربه و دقت: توصیه می‌شود که نمونه‌گیری توسط افراد باتجربه صورت گیرد. همچنین، قبل از ارسال نمونه به آزمایشگاه، از دقت و صحت نتایج اطمینان حاصل شود.
• جلوگیری از اشتباه: در نمونه‌گیری، حواستان به موارد گمراه کننده باشد. به‌عنوان‌مثال، دانه‌های گرده را با اسپور نوزما اشتباه نگیرید، زیرا این امر ممکن است دقت تشخیص را کاهش دهد.
• استفاده از روش مناسب نمونه‌گیری: برای جلوگیری از اشتباهات، می‌توان از روش‌های مناسبی برای نمونه‌گیری استفاده کرد. به‌عنوان‌مثال، می‌توان از جارو شارژی برای گردآوری زنبورهای مشکوک بهره گرفت.
• استفاده از زنبورهای مشکوک: نمونه‌ها باید از زنبورهای جلوی دریچه پرواز یا زنبورهای زنده مشکوک گردآوری شوند. از زنبورهای مرده داخل شربت‌خوری یا جلوی کندو برای نمونه‌گیری استفاده نکنید، زیرا باکتری‌ها و قارچ‌ها بعد از مرگ زنبور در دستگاه گوارش آن‌ها رشد می‌کنند و ممکن است نتایج را به‌اشتباه تحت تأثیر قرار دهند.

توجه به این نکات مهم در نمونه‌گیری از زنبورها برای تشخیص نوزما، اطمینان از صحت و قابل‌اعتماد بودن نتایج آزمایشات را فراهم می‌کند.

بایدها و نبایدهای درمان بیماری نوزومیس

در ادامه به برخی روش‌های درمانی بیماری خواهیم پرداخت:

استفاده از فوماژیلین

فوماژیلین، که با نام تجاری Fumidil-B شناخته می‌شود، یک آنتی‌بیوتیک سمی است که اساساً از قارچ Aspergillus fumigatus سرچشمه می‌گیرد. این قارچ که خود دارای خاصیت سرطان‌زایی است، باقیمانده‌هایی از خود را در عسل به‌جای می‌گذارد و به‌هیچ‌عنوان توصیه نمی‌شود. استفاده از فوماژیلین در اتحادیه اروپا ممنوع شده است، اما بااین‌حال، زنبورداران از این دارو به‌عنوان یک وسیله برای کنترل بیماری‌ها استفاده می‌کنند.

مهم‌ترین نکته این است که فوماژیلین به‌تنهایی نوزما را درمان نمی‌کند، بلکه تأثیرات مثبت آن بر فرم فعال بیماری است. این دارو هیچ اسپوری را از بین نمی‌برد و تنها تولید آن را کاهش می‌دهد.

فوماژیلین، که از عصاره قارچ استخراج می‌شود، ممکن است به سموم دیگر قارچی ازجمله افلاتوکسین، گلیوتوکسین، وروکلوژن و دیگر مواد مضر، نیز آلوده باشد. این دارو حتی می‌تواند باعث آلودگی عسل به متابولیت‌های ناشی از فوماژیلین گردد. این ماده به‌عنوان یک سم‌زدا و جهش‌زایی برای حشرات و پستانداران شناخته می‌شود، به این معنا که اثرات آن در کروموزوم‌ها و ژن‌های زنبور یا انسان باقی‌مانده و به نسل‌های بعدی انتقال می‌یابد.

همچنین، بر اساس مقالات علمی، استفاده از فوماژیلین ممکن است منجر به تغییرات نامطلوب در غدد Hypopharyngeal Glands زنبور و کاهش و توقف تولید ژل رویال گردد. این موضوع به صنعت زنبورداری هم آسیب وارد می‌کند، چرا که میزان خرید و فروش لوازم تولید ژل رویال نیز به شدت دچار بحران می‌شود. لازم به ذکر است که برخی از سایت‌ها و افراد با ترویج و تبلیغات گسترده، این ترکیب را بی‌ضرر و مؤثر جلوه می‌دهند. در کل، توجه به این موارد حائز اهمیت است و استفاده از فوماژیلین باید با دقت و با درک کامل از اثرات جانبی ممکن صورت گیرد.

استفاده از سرکه

این تکنیک بیشتر برای کنترل نوزما مورد استفاده قرار می‌گیرد. بااین‌وجود، این روش قابلیت درمان بالایی نداشته و گاهی با شکست نیز مواجه می‌شود. از سوی دیگر، فرآیند ضدعفونی کندو با استفاده از بخار استیک اسید زمان‌بر بوده و همچنین هزینه و دردسر زیادی دارد. همچنین، درصد دقیق سرکه‌های موجود در بازار مشخص نیست. استفاده از سرکه سیب نیز در برخی مناطق به‌عنوان یک روش برای کنترل بیماری اجرا می‌شود، اما کارایی آن بسیار محدود است.

ازآنجاکه روده زنبورعسل دارای قدرت بافری قوی است، به کار بردن اسیدها و سرکه‌ها برای درمان یا پیشگیری از بیماری‌ها ممکن است کارآمدی کمتری داشته باشد.

ازجمله مسائل دیگر در استفاده از سرکه این است که می‌تواند زنبورهای زرد را جلب کند که این حشرات به‌عنوان قاتل زنبورهای عسل شناخته می‌شوند. به همین دلیل، این تکنیک روشی سطحی برای کنترل بیماری نوزومیس بوده و حتی به‌طور غیرمستقیم می‌تواند به کندو آسیب برساند.

درمان نوزما با مترونیدازول

یکی از روش‌های درمان این بیماری، استفاده از آنتی‌بیوتیک‌های مخصوص زنبورهای عسل است، به‌نحوی‌که به‌تدریج کلنی نوزما درمان شده و میزان تلفات کاهش یابد. ازاین‌رو، به‌طور متداول از انواع مختلف آنتی‌بیوتیک‌ها، ازجمله فوماژیلین و مترونیدازول، با ترکیب آب و غذا برای زنبورها بهره گرفته می‌شود.

البته باید در نظر گرفت که در برخی موارد، این آنتی‌بیوتیک نیز همانند دیگر داروهای مشابه، بدون اثر چشمگیر بر نوزما بوده و باعث ضعف سیستم ایمنی و از بین بردن باکتری‌های مفید روده زنبور می‌شود. این ماده همچنین در صورت استفاده نامناسب و بیش‌ازاندازه، دارای باقیمانده‌های زیادی در عسل است، به‌گونه‌ای که بعضی عسل‌های بازار به‌طور کامل بوی آنتی‌بیوتیک را منتقل می‌کنند. برای جلوگیری از این اثرات منفی، پیشنهاد می‌شود به‌جای آنتی‌بیوتیک، از پروبیوتیک‌ها استفاده کنید.

توجه داشته باشید که استفاده از آنتی‌بیوتیک در شرایط خاص و ضروری می‌تواند حیاتی باشد، به شرطی که بیماری تشخیص داده شده و آنتی‌بیوتیک مناسب تجویز شود. در غیر این صورت، استفاده بدون برنامه از این دارو می‌تواند به زنبور آسیب و زیان وارد کند.

درمان نوزما با مکمل‌های پری‌بیوتیک

تحقیقات نشان داده است که محصولات تخمیری در پیشگیری از نوزما بسیار مؤثر هستند. این اثر به دلیل وجود الیگوساکارید و بتاگلوکان در جداره سلولی مخمر است که در Prody 400، پودر تقویت‌کننده خاص زنبور عسل، به میزان قابل‌توجهی موجود هستند. مکانیسم این تقویت‌کننده به‌گونه‌ای است که بتاگلوکان اثر کلیدی در القای سیستم ایمنی زنبورعسل می‌گذارد. از سوی دیگر، الیگوساکاریدها توانایی جذب سطحی و حذف برخی از پاتوژن‌ها از دستگاه گوارش را دارند.

هردوی این موارد به‌عنوان منابع غذایی برای باکتری‌های مفید عمل کرده و فلور نرمال روده را به نفع این میکروارگانیسم‌ها متعادل می‌کنند. این اقدامات درمجموع می‌توانند مقاومت کلنی را افزایش دهند. به‌عبارت‌دیگر، تقویت سیستم ایمنی، کاهش تجمع پاتوژن‌ها در سکوم و کنترل اسهال از طریق این مواد در درمان بیماری نوزومیس نقش مهمی ایفا می‌کنند.

تکنیک تقویت زنبور عسل

در مورد بیماری نوزما که معمولاً برای طولانی‌مدت باقی می‌ماند، تقویت سیستم ایمنی زنبورها می‌تواند گام مؤثری برای پیشگیری باشد. ازجمله راهکارهای اثربخش برای افزایش استحکام سیستم ایمنی زنبورها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تغذیه زمستانه زنبورها با عسل
• استفاده معقول از شکر و شربت
• استفاده معقول از آنتی‌بیوتیک‌ها
• تقویت زمستانی کلونی با نوزماهیل
• حذف کندوهای ضعیف و دارای بیماری
• استفاده از غذاهای تخمیر شده برای کلونی
• تمیز کردن کلونی و اطراف آن از وجود انگل‌ها
• پیشگیری از بروز تنش و استرس در زنبورها
• بهره‌گیری از مکمل‌های زنبور عسل حاوی پروبیوتیک‌ها
• استفاده از شربت‌های اسیدی یا ترکیب‌شده با مولتی‌ویتامین

خرید محصولات زنبورداری

برای خرید تجهیزات و داروی زنبور عسل باکیفیت، بهتر است از فروشگاه‌های معتبر و تخصصی مانند زنبورافزار، استفاده کنید. در این مجموعه، محصولات متنوعی ازجمله کندوها، ابزارهای زنبورداری، و داروهای مورد نیاز برای مراقبت از زنبورها عرضه می‌شود. اطمینان از خرید و ارائه محصولات باکیفیت توسط کارشناسان متبحر زنبورداری، از مزیت‌های خرید از این مجموعه شناخته‌شده می‌باشد.